«Ελάτε εδώ γειτόνισσες κι εσείς γειτονοπούλες μου
τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε»
https://www.youtube.com/watch?v=tCozjjhToDE
Χρόνια πολλά! Σήμερα γεννήθηκε ο Χριστός πουλάκι μ’…θέλει ζεστασιά κι αγάπη!
Έτσι έλεγε η γιαγιά και τα λόγια της σαν ευαγγέλιο τα χω φυλαγμένα. Οι προετοιμασίες των ημερών όσο κι αν περάσουν τα χρόνια παραμένουν λίγο πολύ οι ίδιες. Τι κι αν τα κάλαντα προσπαθούν να τα αντικαταστήσουν με τα ChristmasCarols και το παραδοσιακό ελληνικό τραπέζι περιλαμβάνει γαλοπούλες και chocolatecakes, είμαστε εμείς που μας μεταλαμπάδευσαν την αξία της παράδοσης και θέλουμε αυτή την φλόγα να την περάσουμε στα παιδιά, τα εγγόνια αλλά και στους φίλους μας. Όπως ακριβώς μας δόθηκε κι εμάς… Γι’αυτό τραγουδάμε «Κόλιαντρα, μπάμπω μ’, κόλιαντρα» με ΡΟ και όχι Κόλιαντα όπως τραγουδάν οι Χασιώτες – Πανοραμίτκα να τα λέτε κι σεις!!! Θα κάνω ένα ταξίδι στον χρόνο και μαζί μου θέλω να παρασύρω κι εσάς…ελάτε…σας άνοιξα κιόλας το παραθύρι για μια χειμωνιάτικη και γιορτινή βόλτα στους Σαργκαναίους εκείνης της εποχής…
« Η φωτιά στο τζάκι έκαιγε κάθε μέρα! Η μάνα φρόντιζε να μην σβήσει καθόλου γιατί η Παναγιά μας θα γεννήσει και θέλει ζεστασιά. Τα μάτια μου και τα αυτιά μου ήταν καρφωμένα σε όλες τις προετοιμασίες των γιορτών. Ήθελα να ξέρω τα πάντα! Θα φτιάξω κι εγώ το σπιτικό μου αύριο μεθαύριο, σκεφτόμουν, και την ζεστασιά του σπιτιού θα την φροντίζω εγώ! Πρέπει να μάθω! Όπου 
πήγαινε η μάνα κι η γιαγιά, εγώ από πίσω… Από το βράδυ της παραμονής ζυμώναμε για να φτιάξουμε τις κουλούρες. Το βράδυ που θα ρθουν τα παιδιά για τα κάλαντα πρέπει να δώσουμε ζεστές τις κλούρες! »
Παραμονές των γιορτών όλες οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια τους και άρχιζαν να φτιάχνουν γλυκά! Οι κουραμπιέδες δεν έλειπαν ποτέ από το σπίτι, μελομακάρονα, μπακλαβάδες!!! Να μυρίσει το σπίτι Χριστούγεννα (έτσι δεν λέμε και σήμερα;!). Για να δούμε όμως τι γινόταν το βράδυ της παραμονής…
« Μετά τις 12 το βράδυ χτυπούσαν τις πόρτες για Κόλιαντρα! Ο παππούς σαν αρχηγός της οικογένειας άνοιγε στα παιδιά και τους καλωσόριζε στο σπίτι :
– Μπάτε μέσα να σιουμπήστε τ’φωτιά μι τα τζιουμπανίκες!
Έτσι έλεγε και μπαίναν τα παιδιά, τραγουδούσαν τα κάλαντα κι όπως στέκονταν γύρω απ’ τη φωτιά τους έριχνε ο παππούς αλάτι κ αυτά βέλιαζαν σαν τα πρόβατα.
– Πρόβατα κι αρνιά, όλα θηλκά! »
Είμαι σίγουρη πως οι παλιότεροι θυμάστε και οι νεότεροι απορείτε. Οι περισσότερες οικογένειες είχαν ζώα, αφού οι περιοχές μας βασίζονταν πάντα στην κτηνοτροφία, γι’αυτό και οι ευχές των παιδιών προορίζονταν για την ευημερία της οικογένειας για την ερχόμενη χρονιά. Τα ζώα, ήταν μέλος της οικογένειας και οι παραδόσεις μας δείχνουν πως οι κτηνοτρόφοι τα φρόντιζαν και με τις προσευχές τους… Ακούστε λοιπόν…
« Δίναμε ζεστές κουλούρες και καρύδια στα παιδιά και τα ξεπροβοδούσαμε να πάνε στο καλό. Από βραδύς όμως, ζυμώναμε και άλλες κουλούρες, δυο διπλές και στην μέση μια σε σχήμα σταυρού. Αυτές θα τις πάμε στην εκκλησία, λέει η γιαγιά, την ημέρα απ τα Φώτα να τις ευλογήσει ο παπάς.
– Γιατί γιαγιά;
– Αυτές οι κλούρες είν’ για τα πρόβατα. Θα τς ανακατώσουμε με τα πέτουρα ύστερα απ’ τ λειτουργία και θα τις ταϊσουμε στα πρόβατα πιδάκι μ’, να ναι ιυλογημένα και φωτισμένα! »
Κι έτσι έκαναν, πιστοί τηρητές των εθίμων και των παραδόσεων που είχαν μάθει κι αυτοί απ’ τους προγόνους τους. Όσο για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, ήταν φορτωμένο με κρέας, πίτες και γιαπράκια! Τα σαρμαδάκια (γιαπράκια) δεν έλειπαν από κανένα σπιτικό τραπέζι, καθώς συμβολίζουν τα σπάργανα που ήταν τυλιγμένο το θείο βρέφος.
Περνούσαν οι μέρες, με αγάπη, οικογενειακές στιγμές και ζεστασιά. Λίγο πολύ και σήμερα το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Έτσι ακριβώς, όπως και στα φτωχικά σπίτια του ‘30, του ‘40 και του ’50, χωρίς SantaClausκαι Christmastrees, αλλά με Ραγκουτσάρια!!! Αυτού του εθίμου η αναβίωση γίνεται κάθε πρωτοχρονιά. Νωρίς το πρωί οι νέοι του χωριού ντύνονται τσολιάδες, εκτός από έναν που ντύνεται γυναίκα (νύφη), και έναν που φοράει τα κουδούνια και βάφεται μαύρος, ο Ρούνγκος ή Ρουνγκουτσάρης. Οι τσολιάδες κρατάνε στα χέρια τους μαχαίρια, ο Ρουνγκουτσάρης τη τσιουμπανίκα (ξύλο με χοντρή – στρογγυλή άκρη) και η νύφη ένα πορτοκάλι. Δυο ή τρεις τσολιάδες πάνε στην εκκλησία. Ανάβουν κερί, προσκυνούν και μετά από λίγο αποχωρούν. Μόλις τελειώσει η λειτουργία ο κόσμος συγκεντρώνεται στο προαύλιο της εκκλησίας και περιμένει τα ρουνγκουτσάρια που έρχονται τραγουδώντας το:
Άγιος Βασίλη έρχεται Γενάρης ξημερώνει
Βασίλη μ’ πόθεν έρχεσαι, και πόθεν κατεβαίνεις.
Από τα ξένα έρχομαι και στα δικά σας πάω .
Αν έρχεσ’ απ’ την ξενιτιά πες μας ένα τραγούδι.
Εγώ τραγούδια μάθαινα τραγούδια να σας λέω.
Στην πατερίτσα ακούμπησε να πει ένα τραγούδι
Κι η πατερίτσα ήταν χλωρή κι απόληκε κλωνάρια
Κλωνάρια χρυσολκώναρα με τ’ αργυρένια φύλλα.
Οι νοικοκυρές σε όλα τα σπίτια κερνούν γλυκά, μεζέδες, πορτοκάλια και μανταρίνια.
Οι ρίζες των «ρουνγκουτσαριών» κατά πάσα πιθανότητα βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα. Την εποχή αυτή γιορτάζονταν από τους αρχαίους Έλληνες τα «μικρά Διονύσια» ή «Διονύσια των αγρών». Τον ισχυρισμό αυτό ενισχύουν εκτός των άλλων τα κουδούνια του «Ρουνγκουτσάρη» και το σχήμα της τζιουμπανίκας που θυμίζει φαλλό. Στην πορεία βέβαια μετεξελίχτηκαν, παίρνοντας στοιχεία του αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων κατακτητών, στοιχεία που διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Η λέξη «ρουνγκουτσάρια» προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα ή από το λατινικό «ρονγκ», που σημαίνει «ζητώ» ή από το σλάβικο «ρόνγκο» που σημαίνει «κέρατο». Ενώ σύμφωνα με μια προφορική παράδοση το έθιμο αυτό στα χρόνια της τουρκοκρατίας, κάθε πρωτοχρονιά οι Τούρκοι επέτρεπαν ( έδιναν κάτι σαν αμνηστία) στους κλέφτες να κατεβαίνουν στα χωριά τους (γι’ αυτό και οι τσολιάδες κρατούν μαχαίρια παρατεταμένα και απειλητικά). Βλέπανε τους δικούς τους τρώγανε, πίνανε, γλεντούσαν παίρνανε τρόφιμα και μπορεί και κάποιος από αυτούς να παντρεύονταν κιόλας (αυτό συμβολίζει η «νύφη»). Ο Ρουνγκουτσάρης συμβολίζει τον Τούρκο – τον αράπη (γι’ αυτό και βάφεται μαύρος) που τον κοροϊδεύουν κρεμώντας του κουδούνια.
Η παράδοση μας διασώζεται. Όχι τόσο μέσω της θεωρίας, όσο μέσω της πράξης! Στόχος της παράδοσής μας είναι να μην ξεχνάμε τα σημαντικά!
Γυρίστε, ταξιδέψτε, μάθετε, δείτε, μα κρατήστε τα ήθη και τα έθιμα, τα τραγούδια, τους χορούς!
Οι Έλληνες, για να πάνε μπροστά, πρέπει να κοιτάζουν πίσω! είπε κάποτε ένας γνωμικογράφος. Και πριν σας ευχηθώ καλές γιορτές, θα σας ξεπροβοδίσω με κάτι που διάβασα (ως συνήθως!!!) και θέλω να το μοιραστώ μαζί σας…
Ν’ αγαπάς την ευθύνη
να λες εγώ, εγώ μονάχος μου
θα σώσω τον κόσμο.
Αν χαθεί, εγώ θα φταίω
Νίκος Καζατζάκης
Αν χαθεί η παράδοσή μας, λοιπόν, εμείς θα φταίμε!!!
Καλές γιορτές!
Εντελβάις
. . . Γι αυτό ζεις! Για την διαδρομή απ το σύννεφο μέχρι την γη.
Βλέπεις τόσα πράγματα ..
Κι όσες φορές και αν τσακίζεσαι στο τέλος της διαδρομής, πάλι θα ξαναγίνεσαι βροχή…
