Μεγάλος κόσμος

Μεγαλώσαμε με παππούδες και γιαγιάδες, που η λαλιά τους είχε πλούτο. Λέξεις κομμένες, ντοπιολαλιές αναμεμειγμένες με την ιστορία του τόπου. Σλάβικα, τούρκικα, επιρροές απ’ την βλάχικη διάλεκτο, όλα ένα χαρμάνι ευωδιαστό. Μεγάλωσαν οι άνθρωποι και μαζί μεγάλωσε και το χωριό, το Πανόραμα, τα σύνορα και την ματιά του. Κάποτε, έφερνε τα νέα του “έξω κόσμου” ο κερατζής, ο έμπορος της εποχής που γυρνούσε άλλους τόπους και άκουγε και έβλεπε πολλά και πολλούς. Αργότερα, πήγαν στις πόλεις οι άνθρωποι να ζήσουν, εκεί που είχε δουλειές και όποτε ανέβαιναν έφερναν και από κάτι μαζί.”Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας” *, κατά Ελύτη!

Όταν ήμασταν παιδιά, ρωτούσαμε συνέχεια, “τι πάει να πει αυτό;” ή το άλλο κι όταν δεν το κάναμε καταλαβαίναμε το νόημα της κάθε άγνωστης λέξης ή έκφρασης απ’ τα συμφραζόμενα. Μαθαίναμε πού την χρησιμοποιείς, τι σημαίνει. Ένας ενδιαφέρων κόσμος, διαφορετικός για κάποιους που η ζωή μας τον χειμώνα ήταν σε μεγαλουπόλεις και όχι σε μικρότερες, επαρχιακές, εκεί που τα ακούσματα του χωριού ήταν παρόμοια.

Τσκαρ

Ήταν ένα παγκάκι, καναδυό τάβλες ξύλινες, στηριγμένες. Πιο πριν, ήταν ένα δυο κούτσουρα ή κάνα παλιοτελάρο. Όλα αυτά έξω απ’ την αυλή του Παπαθύμιου, ακριβώς δίπλα στην εξώπορτα. Το πρωί πήγαιναν και στέκονταν η γιαγιά η Δέσπω, με την θεία Σταυρούλα και έβλεπαν που φέρναμε το γάλα με το κακάβι απ’ την Λάζινα και μοιράζαμε την διαδρομή με τον αδερφό. Το απόγευμα στην παρέα πήγαινε και η παπαδιά και ο θείος ο Βασίλης… τ’ Μπίτη, που λέμε! Μεγάλωνε και η κουβέντα, όπως η ομήγυρη κι εμείς χαιρετούσαμε όταν κατεβαίναμε για την πλατεία ή όταν γυρνούσαμε σπίτι. Μέχρι αργά το σούρουπο, ήταν εκεί. Άλλοτε μιλούσαν δυνατά ή γελούσαν, κάποιες φορές ήταν πιο συνωμοτικός ο διάλογος.
Έλεγε η γιαγιά: “Κάθομέστε στο τσκαρ, μι τ’ Σταυρούλα κι ντ παπαδιά” και έμεινε η λέξη. Κάθε Πάσχα και καλοκαίρι, επί μήνες, είχε αποτυπωθεί μέσα μας το μέρος αυτό με το παράξενο όνομα και ίσως γι’ αυτό δεν ρωτήσαμε ποτέ τι σημαίνει. Έτσι όπως το άκουγα και το έβλεπα, είχα δώσει την μετάφραση πως “τσκαρ” πάει να πει “αγνάντιο”, “εξέδρα”, “θέα” ή κάτι τέτοιο. Έχει μια παλιογκορτσά εκεί, απ’ αυτές που βγάζουν τα κανονικά τα γκόρτσα, αυτά τα μικρά που μας “τα πολεμούσε στο κεφάλι” ο Βαγγέλης τ’ Γραμματέα, αλλά “τσκαρ” δεν είναι η αχλαδιά, σίγουρα. Κάτι απ’ τα άλλα θα είναι, πίστευα κοιτάζοντας το σημείο απ’ το οποίο βλέπει κανείς το χωριό, την Γκρόπστα και το Πολυνέρι πολύ καλά.
Βρήκα πρόσφατα την φωτογραφία, που πρόλαβα κάποτε σε μεγαλύτερη ηλικία πλέον, να τραβήξω για να αποτυπωθεί το σημείο. Μία φωτογραφία γεμάτη μνήμες, άσχετα αν λείπουν τα πρόσωπα. Με μία σχεδόν αρμονική σειρά “έφυγαν” όλοι, για άλλον κόσμο. Την κοιτούσα και έλεγα πως όλη εκείνη η παρέα κάθεται τώρα κάπου “στο τσκαρ του παραδείσου” και λέει χαμπέρια τα απογεύματα! Ποιος ξέρει; Ακόμα και στα μνήματα, που φαίνονται από εκεί καθαρά, κοντά είναι ο ένας με τον άλλο. Παραχώνεται ο άνθρωπος, όπως έλεγε ο παππούς. Η μνήμη δεν παραχώνεται!

Παρατηρώντας την εποχή μας

Έψαξα, εκμεταλλευόμενος τις νέες τεχνολογίες και εφαρμογές, την μετάφραση. Βρήκα πως “cikar” στα τούρκικα σημαίνει “ενδιαφέρον”! Είναι ότι πιο συγγενές μπόρεσα να βρω με το λήμμα και κατάλαβα πως, ακόμα και σε λάθος κατεύθυνση να έψαξα, αυτό ήταν το νόημα εκείνου του σημείου συνάντησης. Ήταν η θεά, το αγνάντιο, η εξέδρα αυτή, αλλά πιο πολύ ήταν οι άνθρωποι και οι κουβέντες τους και όλο αυτό ήταν η πραγματική ουσία, η σχέση με τα πρόσωπα, το ενδιαφέρον για την ζωή! Τσκαρ λένε πως πάει να πει λόφος, μετάφραση που γίνεται και σε άλλα χωριά των Γρεβενών που χρησιμοποιούν την λέξη, αλλά αυτό στα τουρκικά είναι “τεπέ”. Όσο και να “έφαγα” τα λεξικά, δεν βρήκα λέξη, είτε στην τουρκική είτε στην σλάβικη ή άλλη διάλεκτο και γλώσσα, σχετική που να ακούγεται παρόμοια και να σημαίνει “παρατηρητήριο”, αφού σε κάτι τέτοιο παραπέμπει αυτό που βλέπει κάποιος τρίτος, που θα βρεθεί εκεί.
Καταλήγω. “Ενδιαφέρον” κινούν οι λέξεις που ορίζουν την ονομασία κάποιων τοποθεσιών. Όσα βρίσκονται εντός οικισμών λέγονται “οικωνύμια” και το παραπάνω είναι ένα από αυτά. Ένα παρατηρητήριο, μία εξέδρα, ένα αγνάντιο, μέσα στο χωριό, στο Πανόραμα, που κάθονταν ενδιαφέροντες άνθρωποι και μοιράζονταν τους προβληματισμούς, τα νέα της ημέρας ή της περιόδου, όσα τους ενδιέφεραν. Πόσα θα έλεγαν, άραγε, στην εποχή μας; Σε αυτή της απομακρυσμένης σχέσης;;

Επιμύθιο*”
 Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ’ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του.»Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι “πρακτικοί άνθρωποι” –κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί– μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό.»Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το παν. Πού βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θα ’μαστε πια εδώ. Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’ όλους εμάς. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας – και της εποχής μας».(Δήλωση του Οδυσσέα Ελύτη στις 19 Οκτωβρίου 1979, με αφορμή την αναγγελία της βράβευσής του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας… Σαν να τα είπε τώρα, συμπληρώνω!)

“Χαμπέρ“, άλλη μια λέξη με τουρκική ρίζα, αποτέλεσμα συνύπαρξης λαών και κουλτούρας. Πόσα χαμπέρια μοιράστηκαν στο τσκαρ οι άνθρωποι, άραγε; Όλα τα παραπάνω, γράφτηκαν υπό τους ήχους του… https://m.youtube.com/watch?v=IXoxOn5th4Q
ΥΓ: Βαριές οι απώλειες των ανθρώπων. Δυστυχώς και στο χωριό μας συμβαίνει. Οικείες, ευγενικές μορφές, σύζυγοι, μάνες φίλων. Συλλυπητήρια στις οικογένειες. Να τιμούν την μνήμη όσων δεν είναι πια κοντά τους και ανάμεσά μας 

Δευτέρα, 20 Δεκεμβρίου 2021
Πανοραμίξ…